Miesiąc grudzień kojarzy się szczególnie ze Świętami Bożego Narodzenia. To czas spokoju, rodzinnych spotkań i radosnej atmosfery. Niestety nie dla wszystkich. W wielu domach codziennie rozgrywają się ludzkie dramaty. Problem przemocy domowej w okresie świątecznym wcale nie łagodnieje. Policja w sprawach przemocy interweniuje cały rok. Najbardziej narażone na przemoc są osoby, które w jakiś sposób są zależne od innych oraz wymagają opieki i pomocy, czyli dzieci, osoby niepełnosprawne i seniorzy.
Alkohol w święta
Polacy przyznają, że sięgają po alkohol w święta. Mężczyźni wybierają mocniejsze alkohole głownie wódkę, kobiety wina. Niestety nie wszyscy znają umiar. Niektórzy traktują święta jako okazję do niekontrolowanego picia. Sprzyja temu dłuższe wolne od pracy. Alkohol pojawia się na świątecznych stołach również jako sposób na odstresowanie. Miewa też za zadanie zniwelowanie napięcia spowodowanego spotkaniami z rodziną, z którą nie zawsze żyje się w zgodzie i serdecznych relacjach.
Skutek nadmiernego spożycia alkoholu bywa często jednak odwrotny do zamierzonego. Alkohol spożyty w nadmiarze pozbawia hamulców, dodaje „odwagi”, wzmaga agresję co prowadzi do kłótni, awantur i przemocy. Niekiedy musi interweniować Policja. Szczególnie niepokojące jest to, że wiele osób, które spożywają alkohol w święta robi to w obecności dzieci, które często stają się też świadkami domowych awantur.
Przemoc wobec osoby starszej
Jak zauważają pracownicy służby zdrowia co roku w okresie Bożego Narodzenia następuje wzrost przypadków, kiedy rodzina porzuca w szpitalu osobę starszą bez wyraźnych wskazań medycznych. Dlatego Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie organizuje kampanie społeczną #WspólneŚwięta. Ostatnia w 2019 roku odbyła się pod hasłem “Buduj więzi – święta spędź z bliskimi”.
Rok 2020 z powodu epidemii to czas zmian i ograniczeń. Szczególnie teraz w szpitalu powinni przebywać tylko Ci, którzy naprawdę wymagają hospitalizacji i pomocy specjalistów. Niestety nie ma co liczyć na działanie „magii świąt” która spowoduje cudowną zmianę nastawienia oraz wcześniejszej negatywnej postawy wobec osoby starszej na życzliwą i serdeczną. Bardziej prawdopodobne jest to, że osoby starsze mogą stać się ofiarami przemocy we własnym domu.
Seniorzy, którzy najczęściej są ofiarami przemocy w rodzinie to osoby w wieku 75 – 84 lata. Jest to czas w życiu, kiedy znacząco pogarsza się stan zdrowia. Osoby w podeszłym wieku, z różnymi chorobami i ograniczeniami mają mniejszą szanse na obronę i stają się „idealną” ofiarą.
Czynniki ryzyka wystąpienia przemocy w rodzinie wobec osoby starszej
- Najbardziej narażeni na przemoc są seniorzy, którzy są niepełnosprawni fizycznie lub psychicznie, cierpią na zaburzenia percepcji np. choroba Alzhaimera czy demencja;
- Częściej doświadczają przemocy osoby gorzej wykształcone i pochodzące z ubogich rodzin;
- Wpływ na wystąpienie przemocy w rodzinie mają również więzy między jej członkami oraz wyznawane wartości;
- Wzrost prawdopodobieństwa przemocy występuje, gdy w rodzinie pojawiają się stresujące wydarzenia np. przedłużające się problemy finansowe;
- Sprawcami przemocy są zazwyczaj synowie lub córki, którzy sami odchowali swoje dzieci i musieli zrezygnować ze swoich planów na rzecz opieki nad rodzicami lub teściami albo dorosłe dzieci, które jednocześnie sprawują opiekę nad własnymi dziećmi i schorowanymi rodzicami;
- Wszelkie uzależnienia opiekuna osoby starszej np. od alkoholu czy od hazardu zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia przemocy;
- Zależność sprawcy od ofiary przemocy np. lokalowa, finansowa może prowadzić do stosowania przemocy;
- Osoby starsze, które mają mało kontaktów z innymi ludźmi częściej doświadczają przemocy. Ich izolacja od społeczeństwa zmniejsza szanse, że ktoś zauważy przemoc
i udzieli pomocy; - Wpływ ma również historia rodziny i stosowane techniki wychowania. Dorosłe dzieci, które doświadczyły w przeszłości przemocy domowej, kiedy przejmują opiekę nad swoimi rodzicami w ramach „rewanżu” mogą stosować wobec nich przemoc;
- Czynnikiem generującym przemoc może być również kult młodości. Schorowane, potrzebujące pomocy osoby starsze nie pasują to kreowanego idealnego świata. Może to tworzyć negatywne nastawienie wobec seniorów, budzić frustracje wobec ich nieporadności co w następstwie może prowadzić do zachowań przemocowych wobec nich.
Przyczyny niezgłaszania przemocy przez osoby starsze
- Obawa, że zgłoszenie faktu bycia ofiarą przemocy ze strony najbliższych może spowodować pogorszenie nasilenie przemocy;
- Nadzieja na poprawę swojej sytuacji, wiara w to, że „on/ona się jeszcze zmieni”;
- Wstyd przed znajomymi, przyjaciółmi sąsiadami;
- Niska samoocena, która może powodować pogodzenie się ze swoim losem;
- Brak zaufania do osób i instytucji zajmujących się problemem przemocy;
- Brak lub niewystarczająca wiedza na temat czym jest przemoc oraz swoich praw;
- Nieznajomość form pomocy i miejsc, gdzie taką pomoc można uzyskać;
- Zależność od innych, w szczególności od sprawcy;
- Brak możliwości osobistego zgłoszenia problemu.
Parę słów na koniec
Niezależnie od przyczyn i sytuacji przemoc zawsze jest przestępstwem. Każdy bez względu na wiek czy stan zdrowia ma prawo do szacunku i poszanowania swojej godności. Nie tylko „od święta” ale cały rok.
Joanna Kiszka – psycholog
Ośrodka Interwencji Kryzysowej w Górnie
Źródła:
- Jaroszewska „Starość i agresja — osoby starsze jako ofiary oraz sprawcy przemocy” Problemy Polityki Społecznej,2012, nr 17, s. 113-129;
- Jaszczak-Kuźmińska, K. Michalska, „Przemoc w rodzinie wobec osób starszych
i niepełnosprawnych. Poradnik dla pracowników pierwszego kontaktu”, Warszawa 2010; - Olszewska „Przemoc wobec osób starszych”, Mazowiecki Centrum Polityki Społecznej, Mazowiecka Akademia Sztuki Pomagania, Warszawa;
- https://izba-lekarska.pl/monitor-lekarski/ruszamy-z-kampania-spoleczna-wspolneswieta/
- https://ddwloclawek.pl/pl/546_ciekawostka/27549_w-swieta-alkohol-leje-sie-strumieniami-pije-go-92-polakow.html
Publikacja z cyklu artykułów edukacyjno-profilaktycznych powstałych w ramach Programu Osłonowego
„WSPIERANIE JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO W TWORZENIU SYSTEMU PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE” Edycja 2020 pt.: „Zawsze jest czas by zapobiegać przemocy”
współfinansowanego przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej oraz Powiat Rzeszowski.